اکران فیلم رستاخیز..، آری یا نه؟!
یکشنبه ۱۳ ارديبهشت ۱۳۹۴آن چه در این فیلم به عنوان حادثه عاشورا مطرح می شود با مفاهیم بلند و فرهنگ انسان ساز عاشورا هیچ گونه انطباقی ندارد وصرفا با بهره گیری از تکنیک های هنری جنگ و کارزاری به نمایش گذاشته می شود که هدف آن فقط خشونت است و کشتار.
جذابیت در سینما دامی است که می گسترند..؛ در این باب باید به این سوال پاسخ داد که :«جذابیت سینما برای بشر در کجاست؟ّ»
آری..، جذابیت شرط لازم است اما کافی نیست! .. جذابیت باید «هدف» قرار بگیرد!
اما این تنها یک روی سکه است.. و روی دیگر آن همان اصالت داستان و تصویر است.
جذب انسان ها بسوی اهدافی که با حیات طیبه انسانی مخالفت دارد ظلمی است غیر قابل بخشش!
ما آموخته ایم که در تمامی مسایل، همواره دین و احکام آن را به مثابه مطلق حق بگیریم و هر چه را با آن منافات دارد، دور بریزیم.
انتظار از سینمای بعد از انقلاب این است که وسیله ای در جهت تبلیغ دین باشد..(1) نه تحریف دین!
اما در راستای بررسی و نقد فیلم «رستاخیز» لازم است تا بیانات برخی از سینماگران، مداحان و علما و مراجع زرگوار دین را نیز مورد نظر قرار دهیم:
14 اشکال تاریخی به فیلم رستاخیز
حجت الاسلام علی ثمری با اشاره به 14 ایراد محتوایی به فیلم «رستاخیز» اعلام کرد دشمنان اسلام خواسته یا ناخواسته عده‌ای را اجیر کرده‌اند تا این فیلم ساخته شود و بعد هم به عنوان فیلم برتر در سالروز پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران و دهه فجر انتخاب شود.
حجت الاسلام و المسلمین علی ثمری صاحب کتاب «شرح شمع» که روزنگار و تاریخ تحلیلی عاشورا با نگاهی بر یکصدو پنجاه مقتل متقدم و متاخر است، طی بیانیه ای به فیلم «رستاخیز» اعتراض کرد.
متن کامل این بیانیه عبارت است از:
بسم الله الرحمن الرحیم
حادثه عاشورا صرفا یک حادثه و واقعه تاریخی نیست بلکه فرهنگ زندگی و سیره ی عملی دین مداری است.
در فیلم «رستاخیز» با نگاهی تک بعدی به عاشورا صرفاً به صورت شکلی و نه محتوایی پرداخته شده است. متاسفانه در بعد شکلی هم اشکالات مهمی وجود دارد که از آن جمله می توان به نمایش تصاویر امام زادگان واجب التعظیمی همچون حضرت قمر منیر بنی هاشم، حضرت علی اکبر، حضرت قاسم و حضرت علی اصغر علیهم السلام اشاره کرد.
مگر نه این که حضرت علی اکبر اشبه الناس خلقا و خلقا و منطقا به رسول الله است؟ پس چهره رسول الله را به تصویر کشیده اند؟!!!
به نظر می رسد دشمنان اسلام که متوجه اثرپذیری مردم ما از نهضت عاشورا و حادثه کربلا شده اند، خواسته یا ناخواسته عده ای را اجیر کرده اند تا این فیلم ساخته شود و بعد هم به عنوان فیلم برتر در سال روز پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران و دهه فجر انتخاب شود.
لذا بر خود فرض دانستم تا در حوزه محتوایی به برخی از اشکالات عدیده فیلم مورد نظر اشاره کنم:
1) عاشورا پیام های بسیاری در حوزه های اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی، سیاسی، دینی، جوانان، نوجوانان، زنان و پیران دارد که اصلا در این فیلم به هیچ یک از این پیام ها توجه نشده است.
2 ) انگیزه قیام اباعبدالله علیه السلام مغفول واقع شده است. برای مثال اتفاقات عبرت آموز مدینه، سخنان امام کنار قبر پیامبر با عوام و خواص، وصیت امام، هیهات من الذله امام و... اصلا مورد توجه قرار نگرفته است.
3 ) نقش خواص که در اطراف امام به طمع حکومت جمع شده بودند دیده نمی شود.
4) اتفاقات عبرت آموز مکه از قبیل طواف امام و سخنان ایشان مورد تحریف واقع شده است.
5) به جانفشانی کوفیان غیرتمند و فداییان حضرت حسین علیه السلام به صورت خلاف واقع نگاه شده است و اثری از رشادت های آنان نیست. مردانی همچون محمدبن کثیر ، هانی بن عروه، عبدالله بن یقطر و طوعه؛ آن شیرزن شیعی وفادار.
6) جناب مسلم فردی در زنجیر و سیاه چال با چهره ای کریه به تصویر کشیده شده است.
7) به خیانت خواص تاثیرگذاری مثل شریح قاضی، عمر سعد، شمربن ذی الجوشن و... هیچ اشاره ای ندارد.
8) حادثه تنبه حضرت حر کاملا تحریف شده و به شکلی مبهم و گنگ مطرح می شود.
9) وقایع اتقاقیه کربلا مانند؛ خطبه های امام، چگونگی حال و هوای اصحاب، وقایع عصر، نیمه و شب عاشورا همگی تحریف شده و نامفهوم ارایه می شود.
10) حوادث روز عاشورا نیز در این فیلم خلاف آنچه در مقاتل گفته شده به تصویر کشیده و تحریف شده است.
11) نکته عجیب که در این فیلم نشان داده می شود، هنگام معرفی یاران امام حسین علیه السلام توسط قمر بنی هاشم ، عبدالله بن عمر ( فرزند خلیفه دوم ) درمیان اصحاب امام است!!!
12) دلبری خواهر سلیمان بن سرد خزاعی از بصره تا کربلا و عاشورا از عبدالله بن حر، بخش قابل اعتنایی از این فیلم را به صحنه عشق بازی زمینی تبدیل می کند.
13) نحوه شهادت حضرت علی اصغر علیه السلام کاملاً تحریف شده است و هیچ انطباقی با تاریخ ندارد.
14) نقش بی بدیل زنان به ویژه زنان اصحاب و اهل بیت پیامبر امحاء شده و هیچ اثری از اقدامات و نقش آفرینی شکوهمندانه آنان نیست.
خلاصه اینکه آن چه در این فیلم به عنوان حادثه عاشورا مطرح می شود با مفاهیم بلند و فرهنگ انسان ساز عاشورا هیچ گونه انطباقی ندارد وصرفا با بهره گیری از تکنیک های هنری جنگ و کارزاری به نمایش گذاشته می شود که هدف آن فقط خشونت است و کشتار.
· در تازه‌ترین این واکنش‌ها «حضرت آیة‌الله العظمی علوی گرگانی» از مراجع عظام قم با انتشار بیانیه‌ای ضمن محکوم کردن این اقدام تأکید کرده‌اند که اینگونه رفتارها در سایه سهل‌انگاری وزارت ارشاد محقق شده است که باعث سوء استفاده برخی فیلمسازان شده است.
ایشان همچنین گفته‌اند که کم رنگ شدن عظمت امامزادگان موجب توبیخ و بلکه عقاب الهی در قیامت خواهد شد و همه مسؤولین باید خود را برای جوابگویی در روز حساب آماده کنند.
متن بیانیه حضرت آیة الله العظمی علوی گرگانی به این شرح است:
بسمه تعالی
متأسفانه در آستانه سی و پنجمین بهار انقلاب که با اعتقاد و ایمان مردم و رهبری مراجع عظام مخصوصا امام خمینی رحمه الله به بار نشست، بر خلاف نظر عموم مراجع مبنی‌بر عدم جواز نشان دادن تصویر ذوات مقدسه در فیلم‌ها، در فیلمی در جشنواره فجر این ذوات نشان داده شد. لذا این موضوع نوعی بی‌احترامی و بی‌توجهی به نظر دینی مراجع تقلید می‌باشد و باعث حرمت شکنی عظمت امامزادگان بزرگوار خواهد شد و لذا اینجانب این عمل را محکوم می‌کنم.
شکی نیست که اینگونه رفتارها در سایه سهل انگاری وزارت ارشاد محقق شده است که باعث سوءاستفاده برخی فیلمسازان شده است و لذا توصیه می‌شود وزارت محترم ارشاد در نظارت‌های خود دقت بیشتری به خرج داده و شرایط و نکات شرعی را رعایت کنند. طبیعی است عدم توجه به نصایح علما موجب کم‌رنگ شدن اعتماد قشر متدین به دستگاه‌های فرهنگی شده و کم‌رنگ شدن عظمت امامزادگان موجب توبیخ و بلکه عقاب الهی در قیامت خواهد شد و همه مسئولین باید خود را برای جوابگویی در روز حساب آماده کنند.
امید است خداوند شفاعت ذوات مقدسه و اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام را نصیب ما و شما کند.
سید محمدعلی علوی گرگانی
سایت ابنا در ادامه می‌نویسد: شایان ذکر است در حالی که نشان ندادن چهره پیامبر اکرم(ص)، اهلبیت(ع)، خلفای نخستین، همسران پیامبر(ص) و چهره‌های مقدس و معصوم، یک هنجار مورد قبول در بین فیلمسازان متدین شیعه و سنی است، متأسفانه این نکته در فیلم سینمایی "رستاخیز" که در جشنواره فجر به نمایش درآمد رعایت نشد و علاوه بر نمایش چهره حضرت عباس(ع)، در ده‌ها سکانس دیگر چهره فرزندان و خانواده امام حسین(ع) حضرت علی اکبر(ع)، حضرت علی اصغر(ع)، حضرت قاسم(ع) و ... یک به یک نشان داده می‌شود.
این در حالی است که سه سال پیش مسأله تصویر کردن چهره حضرت عباس(ع) در سریال مختارنامه و بازی یک هنرپیشه به جای ایشان، جامعه متدینین را نگران کرد و سرانجام با موضع‌گیری مراجع عظام تقلید حضرات آیات عظام صافی گلپایگانی، وحید خراسانی، مکارم شیرازی، مظاهری اصفهانی، علوی گرگانی، محمدصادق روحانی، موسوی اردبیلی، ملکوتی تبریزی و حسینی شاهرودی این کار صورت نگرفت.
پیش از این نیز سید مجید بنی فاطمه یکی از مداحان مشهور کشور که نوحه «عمو عباس» او شناخته شده است، نیز نسبت به فیلم سینمایی «رستاخیز» ساخته احمدرضا درویش که فیلمی درباره عاشوراست واکنش نشان داده بود.
او در یادداشتی که خبرگزاری مهر آن را منتشر کرد، نوشته است:"... گاهی سکوت جایز نیست... به همین دلیل برخود لازم دیدم در واکنش به ساخت و اکران فیلم «رستاخیز» در جشنواره 32 فجر نکاتی را یادآور شوم.
اگرچه پیش از این سابقه خوبی از آقای احمدرضا درویش در سینمای دفاع مقدس کشورمان در ذهن داریم و او را با فیلم های خوبش در این حوزه می شناسیم اما ماجرای کربلا و واقعه عاشورا جای تعارف و رودرواسی نیست. به همین دلیل بعد از اکران و تحسین ِ تاسف انگیز فیلم «رستاخیز» در جشنواره فجر تصمیم گرفتم چند خطی بدون تعارف در مورد این فیلم ِ پُر اشکال بنویسم.
پرداختن به مسائل دینی و اعتقادی از طریق هنر کار حساس و پیچیده ای است. این پیچیدگی و حساسیت وقتی دو چندان می شود که یک اثر هنری به سراغ واقعه انسان ساز و فراموش نشدنی عاشورا می رود. در مورد حساسیت این موضوع همین بس که همه علمای بزرگ ما تا به امروز هر روایتی را که می خواهند نقل کنند، آن را دقیق و بررسی شده بیان می کنند تا مبادا تحریفی در این مورد صورت بگیرد یا داستان به گونه دیگری روایت شود.
حال سوال این جاست که سازندگان فیلم «رستاخیز» با چه کسانی برای ساخت این فیلم مشورت کرده اند و از چه مشاوران و متخصصان دینی و تاریخی استفاده کرده اند که خروجی این اثر تا این اندازه با اصل تاریخ در تضاد است و در بسیاری از موارد به سمت تحریف واقعه عاشورا رفته است؟ آیا نباید برای هرکاری به سراغ متخصص آن رفت؟ آقای درویش و دوستانشان تا به حال ارباب مقاتل حضرت سیدالشهدا (ع) را خوانده اند؟ اگر خوانده اند این چه برداشتی است که در «رستاخیز» ارائه داده اند؟ اگر هم نخوانده اند که کار بسیار اشتباهی کرده اند که بدون مطالعه به سراغ ساخت چنین فیلمی آمده اند...
مثلاً آیا هیچ عقل سلیمی به این موضوع رای می دهد که در آن معرکه و میدان جنگ بساط عشق زمینی یک مرد به یک زن پهن شود که در این فیلم شاهد آن هستیم؟ کجای تاریخ نوشته شده که عشق پسر حضرت حر (ع) به یکی از زنان کاروان سیدالشهدا (ع) باعث پیوستن او به سپاه حق شده است؟ (این موضوع نوعی توهین نیز به حضرت حر (ع) می باشد. در جایی که وهب مسیحی که یکی- دو شب از ازدواجش نگذشته، با دیدن امام حسین (ع) دین خود را تغییر می دهد و همراه با همسر و مادرش با حضرت عازم کربلا می شود...)
متاسفانه در این فیلم سینمایی آنطور نشان داده شده که بیشتر از آنکه پسر حر (ع) جذب عشق اباعبدالله (ع) شود به خاطر عشق زمینی خود به سمت سپاه آل الله (ع) کشیده شده که جای تامل و تاسف دارد!
به نظر می رسد آقای درویش که پیش از این سابقه درخشانی در حوزه سینما، مخصوصاً سینمای دفاع مقدس از خود به یادگار گذاشته بستر خوبی را برای به تصویر کشیدن تخیلات خود انتخاب نکرده است. کربلا و واقعه عاشورا جای نمایش ذهنیات خود نیست. همه چیز این واقعه به صورت دقیق در کتب مربوطه روایت شده است و این موضوع جایی برای اشتباه باقی نمی گذارد. کار ما به کجا رسیده که فیلمسازان ارزشی ما به این سمت و سو کشیده می شوند و چنین آثاری می سازند!
اما این تمام ماجرا نیست و متاسفانه شاهد اتفاقات ناگوار دیگری نیز در این فیلم سینمایی هستیم. یک سوال ساده و البته مهم از آقای درویش دارم. برادر عزیز، آیا در مورد سریال «مختارنامه» و بحث های مرتبط با نشان دادن چهره حضرت ابوفاضل (ع) نظر آیت الله وحید خراسانی و علما، مراجع دیگر و مردم به گوش شما نرسیده است؟ شما نمی توانید بگویید که ما این بحث ها را نشنیده ایم! ما هم نمی توانیم در مقابل این مسائل سکوت کنیم آقای درویش! چرا طوری برخورد می کنید که گویی پنبه در گوش خود کرده اید؟ بی تفاوتی تا کجا؟ فکر نمی کنید بهتر است این جرات را به خودمان ندهیم که در مورد هر مساله ای کار خودمان را انجام دهیم؟ اینگونه موضوعات مسائلی است که یا نباید به سمت آن رفت یا اگر آن را دستمایه ساخت فیلم قرار دادید باید قواعد آن را به خوبی رعایت کنید. چطور جرات کردید تصویر حضرت عباس (ع)، حضرت علی اکبر (ع) و... را در فیلم خود نشان دهید؟ بالاتر از همه این ها چطور این حق را به خود دادید که صدای حضرت زینب (س) را شبیه سازی کنید؟ گستاخی تا کجا؟
سینما محملی است برای به تصویر کشیدن دغدغه های اجتماعی، فرهنگی و ارزشی که می تواند باعث رشد و تعالی یک جامعه باشد و سینماگران در این مسیر وظیفه بسیار سنگین و البته خطیری بر دوش دارند و به همین جهت هم هست که کار این عزیزان بسیار ارزشمند و مهم تلقی می شود. بنده نیز با هنرهای نمایشی به خصوص سینما غریبه نیستم و با سختی های آن آشنایم و می دانم که همه بزرگان سینما قابل احترام هستند اما واقعاً جای تعجب است که چطور این فیلم با این همه اشکال تاریخی از سوی هیات داوران جشنواره فجر صاحب سیمرغ بهترین فیلم شده است.
در حالی که شنیده هایم حکایت از آن دارد که نه مخاطب عام و نه منتقدین سینما اقبالی به این فیلم نشان نداده اند، اهدای این جایزه به این فیلم پُر اشکال چه توجیه و منطقی دارد؟تا آنجا که می دانم مبلغ بسیار زیادی هم برای ساخت این فیلم سینمایی هزینه شده است. مبلغی که قرار بوده صرف فیلمی شود که پیام آور ارزش های حادثه کربلا باشد اما در عمل چنین اتفاقی رخ نداده... در روزگاری که بهاییت و وهابیت میلیاردها تومان و دلار برای تخریب اعتقادات شیعه هزینه می کنند، چه تاسف بار است که در کشور شیعه ایران فیلمی ساخته شود که با حقیقت عاشورا و امام حسین (ع) فاصله زیادی دارد.
البته انشالله آقای احمدرضا درویش قصد تحریف تاریخ و لطمه زدن به این واقعه تاریخی را نداشته و زحمت خود را کشیده است اما واقعیت این است که مشاهده چنین فیلمی با این اشکالات تاریخی از کارگردان خوش نامی چون احمدرضا درویش دردناک تر است.
وقتی نمی توانیم اثری در خور ِ شان واقعه عاشورا بسازیم، بیاییم و برای امام حسین (ع) فیلم نسازیم! چه اصراری داریم تصورات مردمی که از کودکی با امام حسین (ع) خو گرفته اند را با تخیلات خود تخریب کنیم؟ اجازه دهیم مردم در خلوت خود، با مطالعه تاریخ و پای منبرها حادثه کربلا را برای خود تصویر کنند و معرفت خود را با مطالعه زندگینامه و کتب خاصی که در مورد ائمه (ع) به رشته تحریر در آمده بالا ببرند نه با فیلم های شما!..."
از سوی دیگر، کسانی نظیر "سعید ابوطالب" فیلمساز و نماینده اسبق مجلس شورای اسلامی از فیلم «رستاخیز» دفاع کرده و گفته اند که این فیلم یک مسئولیت بزرگ تاریخی را در سینمای ایران به انجام رسانده است.
به عقیده ابوطالب، هرچند ممکن است به روایت این فیلم درباره واقعه عاشورا نقد داشت، اما این فیلم نیز جزو فیلم های خوش ساخت سینمای ایران است.
منبع:
1- آیینه جادو، شهید آوینی
2- سایت عقیق