اعتقاد به چشم زخم باوری قدیمی است که علاوه بر ایران؛ هنوز در بین مردم سایر کشورها نیز رواج دارد. (مقاله چشم زخم در جامعه امروز – مجله فرهنگ مردم ایران / 1386 / ش 9) حتی علوم روز دنیا مانند متافیزیک نیز در جهت اثبات یا رد آن دست بکار شده اند. (کنکاشی در مقوله شور چشمی و چشم زخم در آیات و روایات/ نشریه تحقیقات علوم قرآن و حدیث – 1388/ سال ششم/ش 12)
امام عليه السّلام (در باره آنچه اثر دارد و ندارد) فرموده است:
چشم زخم، افسونها، جادو، شگون و فال نيك (مانند آنكه بيمار از كسى يا سالم «اى تندرست» بشنود و توجّه نمايد باينكه همانطورى كه شنيده بهبودى خواهد يافت) حقّ است (هر يك اثر خود را می بخشد) ترجمه و شرح نهج البلاغة (فيض الإسلام، ج6، ص: 1275)
همچنین در حکمت 400 فرموده است: چشم زخم حقيقت دارد، استفاده از نيروهاى مرموز طبيعت حقيقت دارد، سحر و جادو وجود دارد ، و فال نيك راست است.
از امام صادق (ع) روايت است كه چشم زخم واقعيّت دارد، از چشم ديگرى بر خود ايمن مباش و هم از چشم خود بر ديگرى و اگر از چشم زخم ترسيدى سه بار بگو:
(ما شاء الله لا حول و لا قوّة الا بالله العليّ العظيم) مكارم الأخلاق / ترجمه ميرباقرى ؛ ج2 ؛ ص261
در اينجا بحث است:
اول اينكه چشم زخم درست است و اثر دارد، و دليلش دو چيز است يكم اتفاق قدماء مفسّران بر اينكه مراد از اين آيه همانست دوم: اينكه روايت است پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم حسن و حسين عليه السّلام را از چشم زخم تعويذ داد- و برخى اخبار گذشته را يادآورى كرده آسمان و جهان (ترجمه كتاب السماء و العالم بحار الأنوارجلد 54، ج7، ص: 9)
همچنین ابو هاشم و ابو القاسم بلخى گفتند: رواست كه چشم زخم درست باشد و معناش اين باشد كه چون شور چشم از چيزى كه ديده خوشش آيد مصلحت تكليفش بايست كند كه خدا آن شخص يا آن چيز را آفت زده كند تا وى بدان دل نبندد، و اين دگرگونى نشدنى نيست، و باز دور نيست كه اگر در حال بياد پروردگارش افتد و از او خواهش كند مصلحت بگردد و خدا بدان آفت نزند و چون اين شيوه پياپى است از اين رو گفتند: «العين حق».(ترجمه كتاب السماء و العالم بحار الأنوارجلد 54، ج7، ص: 10)
دوم اینکه در ماهيت چشم زخم، كه جبائى بسختى آن را رد كرده و بر ناپذيرى خود شبههاى هم نياورد تا چه رسد بدليلى قابل توجه اما بنابر پاسخ صاحب تفسیر روض الجنان باید بگوییم؛ ایراد کنندگان باید مذهب مادیین داشته باشند و تاثیر اسباب روحی را باور نکنند. تاثیر روح انسان در خارج از بدن خود محال نیست و این مساله بسیار دیده شده است. (کنکاشی در مقوله شور چشمی و چشم زخم در آیات و روایات/ نشریه تحقیقات علوم قرآن و حدیث – 1388/ سال ششم/ش 12)
پس ثابت شد كه چشم زخم مانع عقلى ندارد، و تجربه و نصوص نبويه هم بر اثر آن گواهند و آنچه قدماء مفسران در تفسير اين آيه بر آن اتفاق دارند از چشم زخم سخن درستى است و ردش روا نيست.
برای تحقیقات بهتر و بیشتر در این مقوله برخی از مقالاتی که در رابطه با این موضوع کار قابل توجهی کرده اند ضمیمه می شود:
- چشم زخم و بررسی آن در مثنوی معنوی
- معنا گرایی و معنویت در پدیده های فراروانشناختی
- پیراستگی قرآن از اندیشه ها و افکار باطل