آثار معنوی روزه و سلوک نفسانی
شنبه ۲۲ خرداد ۱۳۹۵
و قال رسول اللَّه (ص) قال اللَّه تعالى: الصوم لى و أنا اجزى به. و الصوم يميت مراد النفس و شهوة الطبع، و فيه صفاء القلب و طهارة الجوارح و عمارة- الظاهر و الباطن و الشكر على النعم و الاحسان الى الفقراء و زيادة التضرع و الخشوع و البكاء و حبل (و حب) الالتجاء الى اللَّه تعالى و سبب انكسار الهمة و تخفيف السيئات و تضعيف الحسنات، و فيه من الفوائد ما لا يحصى (و لا يعد) و كفى بما ذكرناه منه لمن عقله و وفق لاستعماله.
ترجمه
رسول خدا فرمود كه خداوند متعال فرموده است: روزه براى من است و من خود جزاى آن مىشوم و جزاى آن را مىدهم. و روزه از بين مىبرد خواستهاى نفسانى و شهوات طبع را.
روزه آئينه دل را صفا مى دهد، و اعضاء و جوارح را پاك مىسازد، و ظاهر و باطن را آباد مىكند، و انسان را در مقابل نعمتهاى پروردگار متعال سپاسگزار قرار مىدهد، و موجبات دستگيرى از نيازمندان و احسان بر فقراء را فراهم مىكند، و حالت خضوع و خشوع قلب و گريه و تضرع را ايجاد مىنمايد، و يگانه وسيله توجه و پناه به سوى خداوند مهربان است، و موجب انقطاع و اعراض از مخلوقات بوده و اهتمام انسان را از غير راه حق مصروف مىدارد، و سبب مىشود كه بر حسنات و اعمال خير انسان افزوده شده و به همان نسبت از كارهاى بد و ناشايست كه مخالف صلاح و روحانيت و سعادت است كاسته شود. و در روزه گرفتن فوائد بيشمار است، و همين اندازه كه اشاره شد براى اشخاص عاقل و خردمند كه توفيق عمل به اين عبادت مهم را پيدا كردهاند كفايت خواهد كرد.
شرح
اشخاصى كه در مقام سلوك مبتلا به علائق دنيوى و شهوات نفسانى بوده و از اين لحاظ در تحت فشار و زحمت هستند، لازمست در مقام معالجه و براى استخلاص نفس از چنگال طبيعت و شهوت، به اين عبادت بزرگ (اضافه بر صوم واجب) كه يگانه وسيله حصول صفاء و روحانيت و تجرد و توجه و خشوع و تضرع است متمسك گشته، و اين منزل پر خطر و وحشتناك را به نور اين عمل روحانى طى كنند. اينست كه در آيه شريفه نيز نتيجه اين عبادت را حصول تقوى (لعلكم تتقون) و پرهيز از شهوات و هوى قرار داده است.
قال الصادق (ع) قال النبى (ص) الصوم جنة (اى ستر) من آفات الدنيا و حجاب من عذاب الآخرة. فاذا صمت فانو بصومك كف النفس عن الشهوات، و قطع الهمة عن خطوات الشياطين، و انزل نفسك منزلة المرضى لا تشتهى طعاما و لا شرابا و توقع (متوقعا) في كل لحظة شفاك من مرض الذنوب، و طهر باطنك من كل كذب (كدر) و غفلة و ظلمة يقطعك عن معنى الاخلاص لوجه اللَّه. قيل- لبعضهم انك ضعيف و ان الصيام يضعفك! قال انى اعده بشر يوم طويل، و الصبر على طاعة اللَّه أهون من الصبر على عذابه.
ترجمه
حضرت صادق (ع) از حضرت رسول اكرم (ص) نقل مى كند كه فرمود:
روزه گرفتن سپرى است از آفات و گرفتاريهاى دنيا و حجاب و مانعى است از عذاب آخرت.
و چون روزه مىگيرى، پس نيت و مقصد تو از روزه. نگهدارى نفس خود باشد از شهوات نفسانى، و قطع كردن و بريدن قدمهاى شيطانى و خود را مانند افرادى كه مريض بوده و اشتهاء به آب و غذا ندارند، فرض كرده، و از شهوات امساك كامل داشته باش تا بهبودى پيدا كنى. و در هر لحظه و در هر ساعت منتظر و متوقع شفا يافتن از بيماريهاى معاصى باش. و قلب خود را تطهير كن از هر گونه كدورت و غفلت و ظلمتى كه از حقيقت اخلاص و قصد قرب به خدا مانع مى شود.
به يكى از اهل تقوى گفتند كه: تو ضعيف هستى و روزه گرفتن تو را ضعيفتر و لاغرتر مىكند! جواب داد كه من آن را براى گرفتارى و شدت روزى كه بسيار طولانى است ذخيره مىكنم، و صبر و تحمل كردن من به طاعت پروردگار متعال آسانتر است از صبر و تحمل عذاب و شدت روز آخرت.
شرح
روزه به طور مستقيم قواى حيوانى و طبيعى را كه سركش شدهاند؛ در اثر فشار و محدود كردن معتدل كرده، و توجه انسان را از مشتهيات نفسانى (أكل، شرب، شهوات نفسانى، آزادى زبان) به سير حقيقى و روحانى انسان سوق داده، و جاذبه روحانيت را در وجود آدمى زنده كرده، و دستور سلوك به سوى جهان نور و سعادت انسانى را عملا تعليم مى دهد. آرى روزه يك ماه تمرينى است براى افراد متنبه و خدا پرست كه: از آلودگى هاى تاريك دنيوى و از گرفتارى هاى نفسانى فراغت پيدا كرده، و به مراحل حقيقت و نور و ايمان توجه نموده، و به نقاط ضعف و أمراض روحى و ابتلائات و محدوديت خود رسيدگى كرده، و توفيق بهبودى و نگهدارى و تقوى نفس پيدا كنند.
منبع: کتاب مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه, منسوب به امام ششم امام جعفر صادق علیه السلام