بسیاری از دستورها و توصیه های اخلاقی اسلام برای پیشگیری از عمیق شدن نگرانی ها و کدورت ها بین مردم است. امام صادق علیه السلام از پدران بزرگوارشان علیهم السلام و ایشان هم از نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم نقل کرده اند که در حدیث معروف مناهی فرمودند:
«پیامبر از قهر کردن نهی فرمودند. البته اگر در مواردی، انسان ناچار از قهر کردن با برادر مؤمن خود باشد، قهر کردن و دوری از هم نباید بیش از سه روز طول بکشد. هر کس بیش از سه روز با برادر مؤمن خود قهر باشد، به آتش جهنم، سزاوارتر است». (1)
در اختلاف بین دو تن، طبعاً هر دو ادعای محق بودن می کنند و دیگری را مقصر می دانند. این نوع اختلافات گاه منجر به کدورت و ناراحتی و باعث قهر و دوری از هم می شود. نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم در این بیان حکیمانه و تربیتی، مؤمنان را به ترک این رفتار تشویق کرده است. حتی برای مواردی نیز که ناچار از انجام دادن آن باشیم، راه حل مناسبی ارائه فرموده است و تخطی از این راه حل را مذمت می کند و سزاوار آتش سوزان جهنم می داند. حتی گفته شده است هر کدام از طرفین مخاصمه در آشتی کردن و حل مشکل بر دیگری سبقت گیرد و پیشقدم شود، خداوند اجر معنوی بیشتری نصیب وی خواهد کرد. این دستورالعمل ها، تشویق ها و تحریض ها و همراهی وعده ی عذاب الهی برای تخطی از آن، مؤمنان را به جست و جوی راه حل مشکل وادار خواهد کرد؛ راه حل هایی مانند حَکَم قراردادن اهل حلّ و عقد، آشتی و گذشت، و در صورت لزوم مراجعه به دادگاه و مراجع ذی صلاح.
نمونه های بسیاری از سیره ی ائمه ی معصوم علیهم السلام درباره ی تشویق و تحریض مؤمنان به دوستی و برادری با هم، ایجاد پیوند برادری و دوستی بین آنها، اصلاح اختلافات و رفع کدورت ها گزارش شده است. از یاران امام صادق علیه السلام درباره ی سیره ی ایشان در این باب چنین نقل شده است:
در شهر کوفه، بین دو تن از شیعیان، اختلاف و مشاجره ای پیش آمد. اختلاف آنها درباره ی امور مالی بود. هر کدام ادعایی داشت. یکی، طلبکار بود و دیگری، منکر. یکی از اصحاب امام صادق علیه السلام که به نوعی نماینده یا وکیل ایشان در آن سامان بود، آن شخص مدعی را به منزلش برد و کیسه ای پول به او داد و گفت: این مالِ شماست. در عوض، دیگر با آن برادر مؤمن مشاجره نکن و از طلب خود صرف نظر کن. آن شخص که با این برخورد، قدری ناراحت شده بود، گفت: من احتیاجی به پول شما ندارم. من می خواستم حقم را از او بگیرم. نماینده ی امام صادق علیه السلام به او گفت: این پول، مال من نیست. این پول را امام صادق علیه السلام نزد من گذاشتند و فرمودند: اگر شیعیان به خاطر اختلافات مالی با هم مشکل پیدا کردند، شما با دادن این پول، اختلافشان را حل کن. آن شخص با شنیدن شخن ایشان متأثر شد و گفت: من این پول را قبول نمی کنم و از او هم راضی شدم و از حقم گذشتم.
مدیران و دلسوزان جامعه باید برای چنین مواردی، تدبیرهایی بیندیشند و از چنین افرادی دستگیری کنند. تدبیری که امام صادق علیه السلام برای چنین مواردی اندیشیدند، یعنی هزینه کردن سرمایه ی عمومی برای رفع خصومت ها و اختلافات و صرف هزینه ی مالی و مادی برای تقویت ابعاد معنوی، اخلاقی و تربیتی جامعه، از بهترین شیوه های مدیریت جامعه است.
این مبحث ادامه دارد...
منابع:
- عَنِ الحُسَیْنِ بن زیدٍ عَنِ الصَّادِقَ عَنْ آبائِهِ علیهم السلام عَنْ رَسُولِ الله صلی الله علیه و آله و سلم فِی حدِیثِ المَنَاهِی، قالَ: وَ نَهَی عَنِ الهِجْرانِ، فَمَنْ کانَ لا بُدَّ فَاعِلاً، فَلا یَهْجُرُ أخَاهُ اَکْثَرَ مِنْ ثَلاثَةِ ایّامٍ. فَمَن کانَ هَاجِراً لِأخیهِ أکْثَرَ مِنْ ذلِکَ، کانَتِ النَّارُ أوْلَی بِه (ابی جعفر محمد بن علی بن الحسین بابویه القمی الصدوق، من لا یحضره الفقیه، ج4، ص 11؛ محمدباقر مجلسی، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، ج 7، ص 188؛ محمد بن الحسن الحر العاملی، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج12، ص 262).