حوزه علمیه خواهران الغدیر

تقسيم كار

يكي از مسائل مهم در هر خانواده‌اي، چگونگي تقسيم كار بين زن و شوهر و تعيين محدوده وظيفه و مسئوليت هر كدام از آنها است. اين مسئله آن قدر با اهميت است كه حتي علي(عليه‌السلام) و زهرا(سلام‌الله‌عليها) نيز نزد رسول خدا(صلي الله عليه و آله) آمدند و از ايشان خواستند تا كارها را ميان آنها تقسيم كند و حدود مسئوليت هر يك را معين سازد. پيامبر(صلي الله عليه و آله) با درايت ويژه خود و بر اساس آموزه‌هاي الهي در تقسيم بندي بسيار زيبايي، كارهاي درون خانه را به حضرت زهرا(سلام‌الله‌عليها) و كارهاي بيرون خانه را به داماد شايسته خويش سپرد. اين تقسيم كار آن چنان تازه عروس را به وجد آورد كه فرمود: خدا مي‌داند كه من چقدر از اين مطلب خوشحال شدم كه كارهاي بيرون خانه بر دوش من نيافتاد. (بانوي نمونه اسلام: ص 96 ).

امام صادق(عليه‌السلام) فرموده است: علي(عليه‌السلام) هيزم و آب خانه را فراهم مي‌آورد و خانه را رفت و روب مي‌كرد. حضرت زهرا(سلام‌الله‌عليها) نيز آسياب‌ مي‌كرد و با خمير، نان مي‌پخت. (بحارالانوار: ج 43، ص 151) اين تقسيم كار بر پايه ويژگي‌هاي جسمي و روحي مرد و زن صورت گرفت. با اين حال، آنان هيچ گاه از همكاري با يكديگر غافل نگشتند، بلكه گاه و بي‌گاه، سنگيني كار را از دوش طرف ديگر برمي‌داشتند. روزي رسول خدا(صلي الله عليه و آله) به خانه پر نور آنان وارد شد و ديد كه عروس و داماد هر دو با هم سرگرم آسياب كردن هستند. پرسيد: كدام تان خسته‌تر است؟ علي(عليه‌السلام) فرمود: فاطمه از من خسته‌تر است. رسول خدا(صلي الله عليه و آله) به جاي دختر نازنينش نشست و علي(عليه‌السلام) را در آسياب كردن، ياري رساند. (بهجة قلب المصطفي (صلي الله عليه و آله)، ص 495)، در اين روايت، همكاري علي(عليه‌السلام) در كارهاي خانه و مهر و محبت و ايثار ايشان نسبت به همسرش آشكار است.

 به همين ترتيب، فاطمه(سلام‌الله‌عليها) در كارهايي كه بر عهده علي(عليه السلام)گذاشته شده بود، به وي ياري مي‌رساند. اميرالمؤمنين(عليه‌السلام) به يكي از يارانش فرمود: مي‌خواهي از وضع و رفتار خودم و فاطمه براي تو تعريف كنم؟ (فاطمه) آن قدر در خانه‌ام، آب مي آورد كه آثار مشك بر بدنش آشكار بود. آن قدر آسياب مي‌كرد كه دست‌هايش تاول زد. آن قدر در پاكيزگي خانه زحمت مي‌كشيد كه لباس‌هايش كثيف مي‌شد (بانوي نمونه اسلام، ص 97).كوشش در كارهاي منزل و ضعف جسمي كه بر اثر آزار و اذيت‌هاي صدر اسلام بر او وارد گشته بود، سبب شد از توانايي فاطمه‌(سلام‌الله‌عليها) روز به روز كاسته گردد، بنابراين نزد پدر رفت تا از ايشان بخواهد خادمي را براي كمك كردن به او در كارهاي خانه، در نظر بگيرد. با اين حال، بدون گفتن مطلب خويش، نزد علي(عليه‌السلام) برگشت. علي(عليه‌السلام) پرسيد: چه شد؟ فاطمه گفت: به خدا سوگند! با ديدن هيبت رسول خدا نتوانستم از او چيزي بخواهم. اين بار علي(عليه‌السلام) به همراه فاطمه(سلام‌الله‌عليها) راهي منزل پيامبر(صلي الله عليه و آله) شدند و نياز خود را بيان كردند. پيامبر(صلي الله عليه و آله) با پاسخ خود، آنان را مجذوب خويش ساخت: فاطمه جان! مي‌خواهي كاري را به شما ياد بدهم كه از خادم خدمت‌كار بهتر باشد؟ چون خواستي بخوابي، 34 مرتبه الله اكبر و 33 بار الحمدلله و 33 بار سبحان الله بگو، در اين هنگام علي(عليه‌السلام) با مهرباني رو به فاطمه كرد و گفت: براي طلب دنيا نزد رسول خدا رفتيم، ولي پاداش آخرت نصيبمان شد (بحارالانوار، ج 43، ص 85) پس هر دو، با خوشحالي به خانه برگشتند. پس از تولد بچه‌ها، مسئوليت هر دو بيشتر شد؛ زيرا وظيفه‌ي پرورش فرزندان نيز بر كارهاي پيش افزوده گشت. با اين حال، دشواري اين كارها را بر خود هموار مي‌كردند.

روزي، پيامبر(صلي الله عليه و آله) فاطمه(سلام‌الله‌عليها) را ديد كه لباس كم ارزشي بر تن دارد و با يك دست آسيباب مي‌كند. بچه را نيز در دامن خود نهاده است و شير مي‌دهد. با ديدن اين منظره، اشك از چشمان پيامبر(صلي الله عليه و آله) جاري شد و فرمود: اي دختر عزيزم! سختي دنيا را بچش تا به شيريني آن دنيا برسي. فاطمه(سلام‌الله‌عليها) نيز به زيبايي تمام فرمود: خدا را براي نعمت‌هايش سپاس‌گزارم. (بحارالانوار: ج 43، ص 85 و 86) سختي كارها به گونه‌اي بود كه حتي ديگران نمي‌توانستند به راحتي از آن بگذرند و اين، خود، نشان دهنده اوج خلوص نيت فاطمه(سلام‌الله‌عليها) و علاقه مندي او به علي(عليه‌السلام) بود. روزي بلال ـ مؤذن پيامبر(صلي الله عليه و آله) ـ ديرتر از معمول به نماز صبح رسيد. چون رسول خدا(صلي الله عليه و آله) علت را جويا شد، گفت: وقتي به مسجد مي‌آمدم، از كنار خانه علي(عليه‌السلام) و فاطمه گذشتم. ديدم فاطمه سرگرم آسياب كردن است و بچه‌اش گريه مي‌كند. گفتم: اي دختر پيامبر(صلي الله عليه و آله)! يكي از كارهايت را به عهده من بگذار تا كمكي به شما كرده باشم. فاطمه بچه‌داري را بر عهده گرفت و من، به گرداندن آسياب پرداختم. به اين دليل، ديرتر به مسجد رسيدم. پيامبر(صلي الله عليه و آله) به بلال فرمود: به فاطمه ترحم كردي، خدا بر تو ترحم كند. (بانوي نمونه اسلام: ص 118)

روزی رسول اکرم (ص) وارد خانه فاطمه (س) شد و دید که علی (ع) و حضرت زهرا (س) با هم عدس پاک می کنند.

پیامبر (ص) علی (ع) را تشویق کرد و فرمود:

ما مِن رَجُلٍ یُعیِنُ اِمرَئَتَهُ فی بَیتِها إلّا کانَ لَهُ بِکُلِّ شَعرَهٍ عَلَی بَدَنِهِ عِبادَهُ سَنَهٍ، صِیامُ نِهارِها وَ قِیامُ لَیلِها

 

***

 

 

(هیچ مردی زنش را در کارخانه کمک نمی کند مگر آنکه خداوند به تعداد موهای بدن او عبادت یک سال، که روزها روزه گرفته، و شب ها شب زنده داری کرده باشد ثواب به شوهر می دهد.) (1)

 

فرهنگ پرهیز در روابط اجتماعی

1-      بانوان و فرهنگ پرهیز

 

در فرهنگ اجتماعی و اخلاق همسرداری امام علی (ع) اصولی مطرح است، مانند:

1-      تقسیم کار بین زن و مرد

2-      انتخاب مرد نسبت به کارهای بیرون منزل

3-      به کوچه و خیابان نرفتن زن ها مگر در ضرورت

4-      مسئولیت پذیری مردها نسبت به خرید و فروش خارج از منزل.

 

***

بنابراین جامعه ی اسلامی با فرهنگ پرهیز، و عدم اختلاط زن و مرد در بازار و خیابان باید اداره شود، که عامل سلامت نسل جوان و محیط اجتماعی است.

روزی به حضرت امیرالمومنین علی (ع) اطلاع دادند که زنان کوفه در مراکز تجاری و بازار رفت و آمد دارند، و شخصاً به خرید و فروش می پردازند، امام علی (ع) در یک سخنرانی خطاب به مردم کوفه فرمود:

أما تَستَحیُونَ وَ لا تُغارُونَ وَ نِسائُکُم یِخرُجنَ إلی الأسواقِ وَ یُزاحِمنَ العُلُوجَ

 

**

«آیا حیاء ندارید؟ و غیرت نمی ورزید که زن های شما به بازارها می روند و با جوانان قوی و خوش هیکل روبرو می شوند.؟» (3)

***

2- دستورالعمل روابط اجتماعی بانوان (4)

 

امام علی (ع) در یک دستورالعمل اخلاقی، اجتماعی، خطاب به فرزندش امام حسن (ع) نوشت:

واکفُف عَلَیهنَّ مِن أبصَارِ هِنَّ بِحِجابِکَ إیَّاهُنَّ، فَإنَّ شِدَّهَ الحِجابِ أبقی عَلَیهِنَّ، وَ لَیسَ خُروُجُهُنَّ بِأشَدَّ مِن إدخَالِکَ مَن لَا یُوثَقُ بِهِ عَلیَهِنَّ، وَ إن استَطَعتَ ألا یَعرِفنَ غَیرَکَ فَافعَل.

 

***

(در پرده ی حجاب نگاهشان دار، تا نامحرمان را ننگرند، زیرا که سخت گیری در پوشش، عامل سلامت و استواری آنان است. بیرون رفتن زنان بدتر از آن نیست که افراد غیر صالح را در میانشان آوری، و اگر بتوانی بگونه ای زندگی کنی که غیر تو را نشناسند چنین کن.) (5)

 

***

 

3-  پرهیز در روابط زن و مرد(6)

 

از دیدگاه امام علی (ع) یکی از راه های سلامت جامعه، رعایت فرهنگ پرهیز و حرمت نهادن به جایگاه ارزشی زن و مرد است، که در یک سخنرانی فرمود:

فَاتَّقُوا شِرارَ النِّسَاءِ وَ کُونُوا مِن خِیَارِ هِنَّ عَلَی حَذَرٍ وَ لَا تُطِیعُو هُنَّ فِی المَعرُوفِ حَتَّی لا یَطمَعنَ فِی المُنکَرِ.

 

***

(پس، از زنان بد، بپرهیزید و مراقب نیکانشان باشید، در خواسته های نیکو، همواره فرمانبردارشان نباشید تا در انجام منکرات طمع ورزند.) (7)

 

***

 

ج - علی (ع) همسر نمونه

 

رسول گرامی اسلام (ص)، پس از عروسی حضرت زهرا (س) به منزل دخترش رفت و پرسید:

کَیفَ رَأیتَ زَوجک؟

دخترم شوهرت را چگونه دیدی؟

 

***

حضرت زهرا (ع) پاسخ داد:

«یا اَبَهِ خَیرُ زَوجٍ»

(خوب شوهری است) (18)

 

تأمین هزینه ی زندگی

یکی از وظائف مهمّ اجتماعی در اخلاق همسرداری، تأمین هزینه ی زندگی است، مرد باید با کار و تلاش فراوان، نیازهای اقتصادی خانواده را برطرف سازد تا سر بار جامعه نگردند و دست نیاز به سوی دیگران دراز نکنند، امروزه یکی از عوامل فساد و بزهکاری، تأمین نبودن زن و فرزندان در خانواده هاست.

امام علی (ع) با کار و تلاش، چاه کردن و آبیاری کردن، و درختکاری و احداث باغ در منطقه «یَنبُع» در اطراف مدینه توانست، سرمایه های فراوان بدست آورد،

هم هزار برده را آزاد کند؛

هم برای خاله ها و عمه های خود خانه ی شخصی بَخَرَد، و هم زنان و فرزندان خود را آبرومندانه اداره کند که وصیت نامه ی آن حضرت به صورت نامه ی 24 نهج البلاغه در تاریخ ثبت شده است، در آن دستور العمل اقتصادی برای اداره زنان و فرزندان خود تأکید می کند که درختان و زمین ها را نفروشند، بلکه با درآمد سالانه آن نیازهای اقتصادی خانواده ی آن حضرت را برطرف سازند.

امام علی (ع) به فرزندش نوشت که:

هذَا مَا أمَرَ بِهِ عَبدُ اللهِ عَلیُّ بنُ أبی طَالِبٍ أمِیرُ المومِنِینَ فی مَالِهِ، ابتغَاءَ وَجهِ اللهِ، لِیُولِجَهُ بِهِ الجَنَّهَ وَ یَعطِیَهُ بِهِ الأمَنَهَ.

منها: فَإنَّهُ یَقُومُ بِذلکَ الحَسَنُ بنُ عَلیٍّ یَأکُلُ مِنهُ بِالمعرُوفِ، وَیُنفقُ مِنهُ بِالمعروُفِ، فَإن حَدَثَ بِحَسَنٍ حَدَثٌ وَ حُسَینُ حَیٌّ، قَامَ بِالأمرِ بَعدَهُ وَ أصدَرَه ُمَصدَرهُ.

وَإنَّ لِابنَی فَاطمهَ مِن صَدقهِ عَلیٍّ مِثلَ الَّذی لِبَنِی عَلیٍّ، وَ إنیِّ إنَّمَا جَعَلتُ القِیَامَ بِذلکَ إلی ابنَی فَاطِمَهَ ابتغَاءَ وَجهِ اللهِ وَ قَربَهً إلی رَسَولِ اللهِ (ص) وَ تَکریماً لِحُرمَتِهِ وَ تَشریفاً لِوُصلَتِهِ.

وَیَشتَرِطُ عَلَی الَّذی یَجعَلُهُ إلیهِ أن یَترُکَ المالَ عَلَی أصُولِهِ و یُنفِقَ مِن ثَمَرهِ حَیثُ أُمِرَ بِهِ وَهُدِیَ لَهُ، وَ أَلَّا یَبِیعَ من أولادِ نَخِیلَ هذِهِ القُرَی وَ دِیَّهً حَتَّی تُشکِلَ أرضُهَا غِرَاساً.

وَمَن کَانَ مِن إمَائی - اللَّاتِی أطُوفُ عَلَیهِنَّ- لَهَا وَلَدٌ، أو هِیَ حَامِلٌ، فَتُمسَکُ عَلَی وَلَدَهَا وَهِیَ مِن حَظِّهِ، فَإن مَاتَ وَلَدُهَا وَهِیَ حَیَّهٌ فَهِیَ عَتِیقَهٌ، قَد أفرَجَ عَنهَا الرِّقُّ، وَحَرَّرَهَا العِتقُ.

قوله(ع) فی هذه الوصیه: « وألا یبیع من نخلها وَدِیهً» الوَدِیّهُ: الفَسِیلَهُ، وجمعها وَدِیّ.

و قوله(ع) : « حتی تشکل أرضها غراساً» هو من أفصح الکلام، والمراد به أن الأرض یکثر فیها غراس النخل حتی یراها الناظر علی غیر تلک الصفه التی عرفها بها فیشکل علیه أمرها و یحسبها غیرها.

 

وصیت اقتصادی نسبت به اموال شخصی

این دستوری است که بنده ی خدا علی بن ابیطالب، امیر مؤمنان نسبت به اموال شخصی خود، برای خشنودی خدا، داده است، تا خداوند با آن به بهشتش در آورد، و آسوده اش گرداند

( قسمتی از این نامه است)

همانا سرپرستی این اموال بر عهده ی فرزندم حسن بن علی است. آنگونه که رواست از آن مصرف نماید، و از آن انفاق کند، اگر برای حسن حادثه ای رخ داد و حسین زنده بود، سرپرستی آن را پس از برادرش به عهده گیرد، و کار او را تداوم بخشد.

پسران فاطمه از این اموال به همان مقدار سهم دارند که دیگران پسران علی خواهند داشت، من سرپرستی اموالم را به پسران فاطمه واگذاردم، تا خشنودی خدا، و نزدیک شدن به رسول الله (ص) و بزرگ داشت حرمت او، و احترام پیوند خویشاوندی پیامبر (ص) را فراهم آورم.

 

ضرورت حفظ اموال

و با کسی که این اموال در دست اوست شرط می کنم که اصل مال را حفظ نموده تنها از میوه و درآمدش بخورند و انفاق کنند، و هرگز نهال های درخت خرما را نفروشند، تا همه ی این سرزمین یک پارچه زیر درختان خرما بگونه ای قرار گیرد که راه یافتن در آن دشوار باشد.

و زنان غیر عقدی من که با آنها بودم و صاحب فرزند یا حامله می باشند، پس از تولد فرزند، فرزند خود را گیرد که بهره ی او باشد، و اگر فرزندش بمیرد، مادر آزاد است، کنیز بودن از او برداشته، و آزادی خویش را باز یابد.(19)

«وَدّیه» به معنی نهال خرما، و جمع آن «وَدِیّ» بر وزن «علیّ» می باشد، و جمله ی امام نسبت به درختان «حتّی تشکل ارضها غراساً» از فصیح ترین سخن است یعنی زمین پر درخت شود که چیزی جز درختان به چشم نیایند.

 

 

 

پی نوشت ها :

1- جامع السعادات ج 2 ص 140

2- مستدرک الوسائل ج 13 ص 48 -و- بحار الانوار ج 43 ص 81 و 31 -و- وسائل الشیعه ج 14 ص 123 -و- قرب الاسناد ص 25 -و- لئالی الاخبار ج 1 ص 83

3- محجّه البیضاء، ج 3 ص 104.

4- نامه ی 31/ 116 نهج البلاغه معجم المفهرس مؤلف

5- نامه ی 31 نهج البلاغه معجم المفهرس مؤلف

6- خطبه ی 80 نهج البلاغه معجم المفهرس مؤلف

7- خطبه ی 80 نهج البلاغه معجم المفهرس مؤلف

8- بحار الانوار ج 43 ص 133 -و - شرح ابن ابی الحدید ج 3 ص 257 -و- مناقب ابن شهر آشوب ج 3 ص 356 -و- کنز المعال ج 13 ص 108 -و- مختصر تاریخ دمشق ج 17 ص 136

9- مغیره قرشی، هاشمی است در زمان رسول خدا (ص) در مکه پیش از هجرت متولد شد و گفته اند جز شش سال از زندگانی رسول خدا (ص) را درک ننمود. کنیه اش ابو یحیی بود. علی (ع) وصیت کرد که مغیره پس از او با امامه ازدواج کند. او نیز امامه را همسر خود نمود. و او کسی است که بر روی ابن ملجم چادر انداخت در هنگامی که علی (ع) را شمشیر زدند.

او بسیار نیرومند بود و با علی (ع) در صفین حضور یافت. در خلافت خلیفه ی سوم قاضی بود و از پیامبر (ص) یک حدیث روایت کرده است (اسد الغایه -4-408)

10- ناسخ التواریخ امیرالمؤمنین (ع) ج 4 فصل آخر

11- حقّ الیقین، ص 52 -و- صحیح مسلم -و- صحیح ترمذی

12- سفرنامه ی ناصر خسرو ص 157.

13- تاریخ اسلام 80- 61 ص 158.

14- دائره المعارف تشیّع ج 3 ص 264.

15- وَاِن خِفتُم اَن لا تَعدِلُوا فواحده. آیه ی 3 سوره ی نساء

16- وسائل الشیعه ج 15 ص 85 حدیث 3

17- امالی شیخ صدوق ص 43 -و - جلاء العیون مجلسی

18- کشف الغُمّه ج 1 ص 374 -و- جلاء العیون مجلسی

19- نامه ی 24 نهج البلاغه معجم المفهرس مؤلف

منبع مقاله: دشتی، محمد؛ (1380)، امام علی (ع) و اخلاق اسلامی، قم: انتشارات امیرالمؤمنین (ع)، جلد اول چاپ سوم.