رهبری سیاسی
در نگاه اول ضروری بودن رهبری سیاسی برای یک جامعه نیازی به بحث و بررسی ندارد، چرا که این نیاز یکی از نیازهای بدیهی و طبیعی است. ازین رو همه اقوام و ملل در همه دوران های تاریخ، رهبری سیاسی داشته اند. آنچه در مکتب های گوناگون اختلاف برانگیز است ویژگیهای رهبر سیاسی و یا شیوه تعیین آن می باشد.
رهبری سیای از دیدگاه اسلام
اسلام در حالیکه بالاترین مراتب اممت و رهبری را برای کمال انسان و جامعه انسانی ضروری می داند، بر ضرورت مطلق رهبری سیاسی، در شرایطی که زمینه رهبری سیاسی مطلوب فراهم نباشد تاکید می ورزد.
به دیگر سخن؛ اسلام با اینکه زمینه سازی برای رهبری و مدیریت افراد شایسته و حکومت صالحان را بر همگان واجب نموده، اما در هیچ شرایطی ضرورت رهبری سیاسی را برای جامعه نفی نکرده است و به مسلمانان اجازه نمیدهد که تسلیم هرج و مرج شوند و یا نسبت به تشکیل حکومت و ایجاد رهبری سیاسی بی تفاوت باشند.
ضرورت رهبری سیاسی
مارقین کسانی بودند که به دلیل غرور و جمود فکری و جهالت و فتنه گری های حساب شده دشمن، در جنگ صفین و مساله حکمیت، با امام علی علیه السلام اختلاف پیدا کردند و به تدریج بصورت جمعیتی متشکل وسازمانی مخالف، تندرو و قوی در برابر حکومت امام ایستادند، آنان برای اینکه امامت و رهبری امیر المومنین علی علیه السلام را زیر سوال ببرند، شعار «لا حکم الا لله» را مطرح می کردند، شعاری که ریشه قرآنی داشت و از این رو کسی توانایی انکار آن را نداشت. امام علیه السلام در پاسخ آنان، ضمن تایید این شعار، نکات مهمی را درباره حکومت و رهبری سیاسی، از دیدگاه اسلام مطرح فرمودند و به ارزیابی شعارهای تند و به ظاهر حق طلبانه ای که توسط انقلابی نمایان جامعه مطرح می شد می پرداختند، متن کلام امام چنین است:
«سخنی است حق، که بدان باطلی را خواهند. آری حکم جز از آن خدا نیست، اما اینان گویند: جز خدا کسی نباید فرمانروایی کند و نباید رهبر و فرمانده ای باشد. در صورتیکه مردم نیاز به فرمانروا دارند، خواه نیکوکار باشد و خواه تبهکار. در پرتو حکومت او مرد با ایمانکار خویش کند و کافر بهره خویش برد، تا آنگاه که وعده حق سر رسد و مدت هر دو در رسد. در سایه حکومت اوست که مالیات را فراهم آورند، با دشمنان پیکار کنند و راه ها را ایمن سازند و حق ناتوان را از توانا بستانند، تا نیکوکار آسایش یابد و از گزند تبهکار در امان ماند..» نهج البلاغه - خطبه 40
امام در این سخنان بسیار مهم و با ارزش، چند نکته اساسی را در زمینه مسایل رهبری به پیروان خویش می آموزد:
1) حق گویی حق باوری نیست.
در طول تاریخ شعار همه انقلابی نمایان و خودخواهانی که در زیر لوای طرفداری از خلق و در سنگر و جانبداری از حق خودنمایی می کنند، سخنان حقی است که از آن باطل اراده شده است. امام در پاسخ به مدعیان دروغین دفاع از اسلام راستین که در برابر رهبری، موضعی خصمانه گرفته اند، ابتدا توضیح میدهد که آنان از سخن حق همچون دستاویزی برای نیل به اهداف باطل خود بهره می جویند و به بهانه تبعیت از فرمان خدا، از دستور آن رهبری که خداوند اطاعتش را واجب شمرده است، سرپیچی می کنند و حتی اصل ضرورت حکومت و رهبری سیاسی را برای جامعه اسلامی زیرپا می گذارند و با این کار پرچمدار هرج و مرج و بی قانونی در جامعه می شوند.
2)شیوه برخورد با شعار انقلابی نمایان
نکته دوم در کلام امام چگونگی برخورد با انقلابی نمایانی است که در ظاهر حق می گویند ولی هدفشان باطل است. امام با شعاردهندگان برخورد می کند نه با شعار، امام هرگز شعار مارقین را زیر سوال نمی بردبلکه خود آنها و انگیزه آنها از طرح آن شعار را زیر سوال می برد. اشاره به اینکه سخن حق را از هر کس که بگوید باید پذیرفت، ولی در ضمن تاکید می فرماید که هدف و انگیزه گویندگان نباید مورد غفلت قرار گیرد.
3) ضرورت تشکیل حکومت
سومین نکته در کلام امام این است که حکمت ضرورت مطلق رهبری سیاسی تامین حداقل حقوق مردم است، برای رسیدن به این هدف، تشکیل حکومت به هر شکل آن ضرورت دارد. اسلام در هیچ شرایطی، ضرورت رهبری سیاسی را نفی نمی کند، هرچند رهبر خطاکار و تبهکار باشد! در توضیح این معنا امام تاکید می فرماید که در حکومت فاجر نیز در آمدهای ملی جمع آوری و توزیع می شود، فعالیت های اقتصادی به جریان می افتد و حتی همین حکومت فاجر با دشمن مردم پیکار می کند.
به سخن دیگر؛ اگر چه مردم در حکومت فاجر، بخش عظیمی از حقوق خود را از دست می دهند، اما فایده آن حکومت این اندازه هست که زندگی را ممکن می سازد. از این رو حکومت فاجر بر حکومت هرج و مرج و فتنه و آشوب برتری دارد.
در روایتی از امیرالمومنین علی علیه السلام آمده است:
«شیر شرزه بیشه، بهتر است از فرمانروای ستم پیشه و فروانروای ستم پیشه، بهتر است از فتنه و آشوب همیشه.» کنز الفوائد 136/1- بحارالانوار 359/75
منبع:
کتاب رهبری در اسلام تالیف محمدی ری شهری، انتشارات دارالحدیث، چاپ دوم، پاییز 1376، صفحات 20 الی 30