خداوند متعال هر سال در ماه مبارک رمضان روزه را بر مومنین واجب کرده است. از ویژگی های منحصر به فرد این ماه، محدودیت در خوردن و آشامیدن است. بر اساس آیات و روایات، حکمت ها و فوایدی بر روزه مترتب است که از جمله آنها، تقوی، استقرار و تثبیت اخلاص در مومنین و سلامتی است.
روزه عبادتی است که فواید جسمانی هم به دنبال دارد. برای بهره مندی از این فواید، لازم است در خوردن و آشامیدن اصولی را رعایت کرد. عدم رعایت این اصول، نه تنها باعث کاهش یا عدم بهره مندی از این فواید می شود، بلکه می تواند باعث بیماری شده و توفیق روزه داری را از انسان سلب کند.
اصول خوردن
غذاهای ماه رمضان باید تعادل خوبی از نظر مصرف تمام گروه های غذایی از جمله میوه ها، سبزی ها، گوشت، مرغ، ماهی، نان و لبنیات داشته باشند.
با توجه به محتوای افطار و شام، توصیه میشود افطار و شام هم زمان و یا حداکثر با چند دقیقه فاصله میل شوند. در برخی مناطق، محتوای افطار خود معادل یک وعده کامل غذایی است. به عنوان مثال افطار شامل مقدار قابل توجههی نان با سبزی و پنیر، آش با مقداری نان، حلیم و مانند آن است.
در چنین مواردی نه تنها لازم است زمان میل افطار و شام جدا باشد، بلکه باید یا از شام صرف نظر شود و یا دست کم سه ساعت بعد از افطار میل شود. زیرا اولا هم زمان خوردن چنین افطار و شامی با اصل «پرهیز از تنوع غذایی در افطار و سحر» ناسازگار است ؛ در ثانی در مواقعی که محتوای افطار و شام، اینچنین است، لازم است حداقل 2 تا 3 ساعت بین افطار و شام فاصله باشد. در فصول گرم سال که شب ها کوتاه است، لازمه رعایت این فاصله آن است که شام ساعت 11 یا 12 شب میل شود و این نیز با اصل «خوابین پس از خوردن غذا» منافات دارد.
اصول آشامیدن
نوشیدن مایعات (در صورت نیاز) 1 تا 2 ساعت پس از شام.
روزه داری در روز های گرم سالموجب کم آبی نسبی بدن می شود. حتی در فردی که فعالیت نسبی او در حداقل ممکن است آب بدن از راه های مختلف از جمله ادرار، مدفوع، تعریق نامحسو و تنفس (بازدم) از بدن دفع می شود.لازم است این کمبود، در فاصله افطار تا سحر تا حد ممکن جبران شود.
توجه به چند نکته ضروری است:
-آب مورد نیاز بدن فقط از طریق نوشیدن مایعات تامین نمی شود. بلکه می توان گفت تقریبا هر آنچه انسان می خورد، مقداری آب دارد که میزان آن در انواع خوراکی ها متفاوت است.
-برای هضم لازم است غذا در غلظت مناسبی از شیره های گوارشی قرار گیرد. اگر این غلظت، از حد طبیعی خود کمتر باشد (محیط بیش از حد رقیق باشد)، هضم دچار اختلال می شود.
راه های صحیح جبران کم آبی
بخشی از این کم آبی با خوردن افطار (آب جوش، سوپ رقیق و..) و بخشی از آن نیز با خوردن شام (نان، برنج و..) برطرف می شود.
نباید در حین شام یا بلافاصله پس از آن مایعات خنک استفاده کرد، زیرا هم غذای خورده شده و هم معده را سرد می کند و مضر است. از طرفی باعث رقیق شدن شیره گوارشی نیز می شود و لذا از دو جهت باعث اختلال در هضم غذا می شود.
در صورتی که فرد نیازی به نوشیدن داشته باشد بهترین زمان نوشیدن مایعات پس از گذشت 1 تا 2 ساعت بعد از صرف شام است.
چه مایعاتی برای نوشیدن مناسب تر است؟
اینکه آیا بهتر است مایعات خنک (مانند انواع شربت ها و یا آب خنک) و یا مایعات گرم (مانند آب جوش و یا چای کم رنگ و..) نوشید، بسته به افراد، حکم آن متفاوت است.
افراد میان سال و مسن، به دلیل سردی نسبی عارض به بدن آنها، توصیه می شود بیشتر از مایعات گرم استفاده کنند و افراد جوان، به ویژه افراد با معده و کبد گرم توصیه می شود بیشتر از مایعات خنک برای کم آبی و رفع تشگی استفاده کنند.
چند نکته در باره نوشیدن مایعات خنک:
- در صورت استفاده از مایعات خنک بهتر است جرعه جرعه نوشده شده و از وشیدن یکباره آن خودداری شود، زیرا یکباره نوشیدن آب و مایعات می تواند موجب سرد شدن مزاج معده و حتی کبد شده و موجب اختلال در هضم شود.
- مایعات خنک، به صورت غیر مستقیم خنک شود و اضافه کردن یخ به نوشیدنی برای خنک کردن آن مضر است.
ضرورت خوردن سحری
خوردن سحری ضروری است. در روایات متعدد بر خوردن سحری تاکید شده است.
عده ای در فصول گرم سال و با توجه به کوتاه بودن طول شب، وعده سحری را آخر شب میل کرده و سپس می خوابند. این رفتار موجب اختلالات گوارشی و غیر گوارشی می شود.
سحری بهتر است از غذاهای انرژی زا باشد، مانند غذاهایی که با نان مصرف می شود تا توانایی انجام فعالیت روزانه تا حدودی تامین شود و گرسنگی عصر قابل تحمل باشد.
نوشیدن مایعات کافی قبل از سحری
برای پیشگیری از کم آبی غیرقابل تحمل و تامین نسبی آب بدن در روزهای ماه مبارک رمضان، ماایعات مورد نیاز در سحرها، قبل ز سحری میل شود و نه پس ز آن. برای این منظور بهتر است افراد میان سال از مایعات گرم استفاده کنند و افراد جوان نیز ترجیحا از مایعات گرم استفاده کنند اما جوانانی که حرارت مزاج آنها بالا است، می توانند از مایعات خنک مانند آب خنک، شربت خاکشیر، شربت آبلیمو و شربت سکنجبین استفاده کنند.
پیشگیری از یبوست
در ایام روزه داری به دلیل کاهش آب مصرفی، دستگاه گوارش مستعد کندی حرکت و یبوست می شود. برای پیشگیری، اقدامات زیر توصیه می شود:
- پرهیز از خوردن چای پر رنگ، قهوه و کاکائو
- پرهیز یا کاهش مصرف خوردنی های با مزاج خشک، مانند عدس و برنج، مواد ترش و قابض مانند سماق و رب انار
- پرهیز از خوردن نان سفید مانند نان ساندویچی. زیرا سبوس ندارد و سبوس گندم، محرک دستگاه گوارش و ملین است. لذا نان فاقد سبوس، فرد را مستعد یبوست می کند.
- آشامیدن یک فنجان آب جوش به ویژه اگر با یک قاشق عسل شیرن شده باشد در ابتدای افطار و 15 الی 20 دقیقه قبل از تناول سحری.
- خاکشیر را در آب گرم حل نموده و با کمی عسل شیرین کنید و در ابدای افطار تناول نموده که باعث می شود مزاج از سختی و کندی به راحتی و نرمی متمایل شود.
خلاصه آن که؛
روزه عبادتی است که باید آن را به نیت اجرای فرمان خداوند و به قصد قربت انجام داد، گر چه فواید و آثار مثبت جسمانی هم به دنبال دارد.
برای بهره مندی از فواید جسمانی آن، لازم است برای خوردن و آشامیدن از افطار تا سحر، اصولی را رعایت کرد.
منابع:
بحار الانوار، مجلسی، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، 1403
اصول کافی، کلینی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1986
کتاب قانون، ابن سینا، انتشارات بیروت 1425
مقاله «اصول خوردن و آشامیدن در ماه مبارک رمضان از دیدگاه طب سنتی ایران»، رضا ایلخانی . علی رستمی، مجله طب سنتی اسلام و ایران، سال پنجم، شماره سوم، پاییز 1393
مقاله «تغذیه در ماه مبارک رمضان»، حسین کریمی، مجله اصلاح و تربیت، آبان 1386، شماره 67