الف مشروعيت زيارت اهل قبور از نظر سيره پيامبر و امامان (علیهم السلام ):
1- مرحوم مجلسى به نقل از كتاب كامل الزياره از صفوان جمال آورده است :
... عن صفوان الجمال قال : سمعت ابا عبدالله (علیه السلام ) يقول : كان رسول الله (صلوات الله علیه ) يخرج فى ملاء من الناس من اصحابه كل عشيه خميس الى بقيع المدينه ، فيقول : السلام عليكم اهل الديار، السلام عليكم اهل الديار، السلام عليكم اهل الديار، رحمكم الله ، رحمكم الله ، رحمكم الله ... (1)
صفوان گفت از حضرت صادق (علیه السلام ) شنيدم كه فرمود: كار دائمى پيامبر خدا (صلوات الله علیه ) اين بود كه عصر هر پنج شنبه با عده زيادى از اصحابشان به قبرستان بقيع در مدينه مى رفتند و اهل قبور را زيارت مى كردند...
2- و نيز در همان كتاب به نقل از كتاب من لا يحضره الفقيه آورده است :
كانت فاطمه (سلام الله علیها ) تاتى قبور الشهداء كل عداه سبت ، فتاتى قبر حمزه فتتر حم عليه و تستغقر له (2)
كار مستمرى حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها ) اين بوده كه : هر صبح شنبه به زيارت قبور شهداء مى رفت و از جمله بر مزار حمزه مى رفت و براى او طلب رحمت و مغفرت مى كرد.
جمله كان رسول الله (صلوات الله علیه ) در حديث اول ، و جمله كانت فاطمه (سلام الله علیها ) در حديث دوم بدليل ماضى استمرارى بودن آنها دلالت بر تكرار و استمرار اين عمل از رسول خدا (صلوات الله علیه ) و فاطمه زهراء (سلام الله علیها ) دارد و در حقيقت روش هميشگى اين دو بزرگوار اين بوده كه به زيارت اهل قبور مى رفتند و براى آنها طلب رحمت و مغفرت مى كردند.
3- باز مرحوم مجلسى در بحار الانوار چنين آورده است :
وقيل لامير المومنين (علیه السلام ): ما شانك جاورت المقبره ؟ فقال (علیه السلام ) انى اجدهم جيران صدق يكفون السيئه ، و يذكرون الاخره (3)
از حضرت امير المومنين (علیه السلام ) پرسيدند: يا على چرا هم جوارى با قبرها را برگزيده ايد؟ حضرت فرمود: آنها را همسايگان راستگوئى يافتم ؛ انسانرا از گناه باز مى دارند و آخرت را به ياد انسان مى آورند.
در مورد اين حديث ، اين توضيح لازم است كه : اين طور نيست كه براستى حضرت رفته باشند اطاقى در كنار قبرستان خريده و يا ساخته و يا اجاره كرده باشند، بلكه اين معنا از زياد رفتن به قبرستان هم ظاهر است و در اصطلاحات عرف خود ما نيز، همين طور است و گاهى به كسى كه مثلا زياد رفتن حضرت در قبرستان به خاطر زيارت اهل قبور، دلالت بر سيره و روش آن حضرت دارد و سيره معصوم براى ما كه خود را پيرو آنان مى دانيم دليل و حجت شرعى است .
4- و نيز مرحوم مجلسى به نقل از كامل الزياره ازابى مقدام آورده است كه :
قال : مررت مع ابى جعفر (علیه السلام ) بالبقيع ، فمررنا بقبر رجل من اهل الكوفه من الشيعه ، فقلت لابى جعفر (علیه السلام ): جعلت فداك ، هذا قبر رجل من الشيعه ، قال : فوقف عليه و قال : اللهم ارحم غربته ، وصل وحدته ، و آنس وحشته ...(4)
گفت : به اتفاق حضرت باقر (علیه السلام ) در قبرستان بقيع به قبر يك نفر از اهل كوفه رسيديم ، به حضرت گفتم : جانم فداى شما باد اين قبر يكى از شيعيان اهل كوفه است ، وقتى حضرت اين سخن را شنيدند ايستادند و در حق او دعا كردند.
از دو حديث فوق نيز روش امام امير المؤ منين (علیه السلام ) و امام باقر (علیه السلام ) استفاده مى شود؛ مثلا حديث چهارم صريح است كه وقتى امام باقر (علیه السلام ) در حين عبور از قبرستان بقيع به قبر يكى از مومنين مى رسند و متوجه مى شوند كه آن قبر يكى از مومنين است خود را ملزم مى دانند از حركت باز ايستند و صاحب قبر را دعا كنند و براى او طلب رحمت و مغفرت نمايند.
بنابراين يكى از دلائل مشروعيت داشتن زيارت اهل قبور براى ما معتقدين به رهبرى الهى ائمه معصومين همين روش آنها است ، و دليل ديگر در اين مورد قول آنها؛ يعنى دستور و امر و تحريص آنها نسبت به زيارت اهل قبور است ؛ به بيان واضح تر، وقتى مشاهده مى كنيم كه ائمه عليهم السلام در مواردى زيادى تابعين خود را امر به رفتن به زيارت اهل قبور و خواندن دعا براى آنها نموده اند، صرفنظر از اين كه امتثال امر آنها واجب است ، اصل كار نيز مشروعيت پيدا مى كند.
ب مشروعيت زيارت اهل قبور از نظر اخبار و احاديث قول امام (علیه السلام )
1- مرحوم كلينى به نقل از محمد بن مسلم آورده است :
... عن محمد بن مسلم ، عن ابى عبدالله (علیه السلام ) قال : قال امير المؤ منين (علیه السلام ): زواروا موتاكم ، فانهم يفرحون بزيارتكم ... (5)
حضرت صادق (علیه السلام ) فرمودند: جدم امير المؤ منين (علیه السلام ) فرمود: مرده هاى خود را زيارت كنيد؛ زيرا آنها از رفتن شما به زيارت قبورشان خشنود مى شوند...
2- مرحوم مجلسى نيز به نقل از محمد بن مسلم آورده است كه :
... عن محمد بن مسلم قال : قلت لابى عبدالله (علیه السلام ): نزور الموتى ؟ فقال (علیه السلام ): نعم ، قلت : فيعلمون بنااذااتيناهم ؟ قال (علیه السلام ): اى والله ليعلمون بكم وى فرحون بكم ، ويستانسون اليكم ... (6)
گفت : از حضرت صادق (علیه السلام ) پرسيدم : به زيارت اموات برويم ؟ حضرت در جواب فرمودند: بلى ، پرسيدم : زيارت كننده را مى شناسند؟ فرمودند: بلى به خدا قسم ؛ زيارت كننده را مى شناسند، از زيارت آنها خشنود مى شنوند و هنگام زيارت با آنها انس مى گيرند.
در ارتباط با دو حديث فوق شرح و توضيح زير لازم است :
الف همان گونه كه ملاحظه مى كنيد در حديث اول حضرت امير المؤ منين (علیه السلام ) صريحا دستور رفتن به زيارت اموات را داده اند.كلمه زواروا امر به زيارت است و امر در اين حديث بنا به شواهد و قرائنى كه درد دلالت بر استحباب مى كند؛ يعنى مستحب است به زيارت اموات برويم ، پس در اين حديث صرفنظر از اين كه از رفتن به زيارت اموات جلوگيرى نفرموده ، براى رفتن به زيارت نيز تاكيد فرموده اند.
ب نكته ديگرى كه در همان حديث وجود دارد اين است كه : حضرت امير المؤ منين (علیه السلام ) در مقام تشويق و ترغيب مومنين براى رفتن به زيارت اهل قبور فرموده : اموات از رفتن شما خوشحال مى شوند، درست مثل اينكه به زيارت زنده مى رويم و انشاء الله در احاديثى كه در صفحات آينده ملاحظه مى فرمائيد مطالب تازه ترى را خواهيد خواند.
ج در حديث دوم محمد بن مسلم كه يكى از اصحاب خاص حضرت صادق (علیه السلام ) است از حضرت سوال مى كند؟ آيا به زيارت اموات برويم ؟حضرت فرمودند: بلى ، باز پرسيد: از اين كه ما به زيارت آنها مى رويم آنها متوجه مى شوند؟ حضرت صادق (علیه السلام ) جواب اين سوال را با قسم همراه نموده كه : آرى به خدا قسم ، آنها شما را مى شناسند و با شما انس مى گيرند.
از اين سوال و جواب و مخصوصا اين كه حضرت جواب را با قسم همراه نموده معلوم مى شود: در محيط آن روز مدينه ، رفتن به زيارت اهل قبور يك امر خرافى بوده و در بين اهل سنت آنروز نيز مانند امروز يك سرى افكار ضد زيارت اموات وجود داشته و اين فكر ترويج هم مى شده ، آن وقت در ذهن محمد بن مسلم بوده كه از حضرت در اين مورد سوال كند و حضرت هم جواب را همراه با سوگند بيان مى كنند تا ديگر جاى سوالى باقى نماند.
د دو جمله يفرحون بكم و يستانسون اليكم كه به معناى از اينكه سما به زيارتشان مى رويد خوشحال مى شوند و با شما انس مى گيرند مى باشد، بر خلاف افكار موجود آن روز در محيط مدينه نشان مى دهد: اموات زنده اند و فعل و انفعالات اين عالم را درك مى كنند .
1.بحار الانوار ج 102 ص 296 حديث 9
2. بحار الانوار ج 102 ص 300 حديث 27
3. بحار الانوار ج 102 ص 296 حديث 7
4. بحار الانوار ج 102 ص 297 حديث 14
5. كافى ج 3 229 حديث 10
6. بحار الانوار ج 102 ص 300 حديث 26