قضا و قدر الهی در شب قدر

گفته می شود شب قدر شب اندازه گیری و نوشتن مقدرات است اما آیا مقدرات از پیش نوشته نشده؟ و آیا احتمال تغییر در آن می باشد و یا قضا و قدر الهی ثابت و تغییر ناپذیر است؟

رابطه جبر و اختیار با قضا و قدر به گونه ای است که گاهی گمان می رود قضا و قدر انسان ها که مجموعه افعال و سرنوشت آنان را تشکیل می دهد، چنان تغییر ناپذیر است که اراده و میلشان کوچکترین تاثیری در ان ندارد و با این گمان، به وادی جبر کشیده می شوند. یعنی به این نتیجه می رسند که قضا و قدر چنان قهار و جبار استکه هیچکس نمی تواند آن را تغییر دهد.برعکس این نظریه هم هستند کسانی که فکر می کنند، قضا و قدر هیچ رابطه ای با جبر ندارد.

آیا اعتقاد به قضا و قدر به معنای پذیرش جبر است؟

به عنوان مثال هنگامی که امام علی علیه السلام در زیر دیوار سنگی نشسته بود و چون فرود آمد به سرعت از محل حادثه دور شد، کسی به او گفت: «آیا از قضاء الهی فرار می کنی؟» و حضرت فرمود: «فرار می کنم از قضاء الهی به قدر الهی». یعنی از سرنوشتی به سوی سرنوشتی دیگر.

تامل در این مساله بیانگر این است که اگر امام زیردیوار سنگی بماند، یک سرنوشت و قضا و قدر دارد و اگر هم فرار کند سرنوشتی دیگر. و این به معنای جبر نیست زیرا بالاخره عملکرد اختیاری انسان از محدوده قضا و قدر که بیرون نمی رود.

به تعبیر ساده تر؛ انسان می تواند قضا و قدر را با اختیار خویش تغییر دهد ولی نمی تواند از قلمرو آن خارج شود. زیرا قانون علیت نقض می شود.

اگر علی علیه السلام زیر دیوار می ماند، مسلما سنگ های سخت در برخورد با بدنش او را مجروح و یا به قتل می رساند و چون با چابکی خود را دور ساخت، به دنبال این مقدمه نتیجه ای به نام رهایی و نجات به دست آمد و هر دوی آن (مجروح شدن و نجات یافتن) قضا و قدر است لکن دو شکل متفاوت. بنابراین اعتقاد به قضا و قدر به معنای پذیرش جبر نیست.

نقش عوامل و پدیده های معنوی در قضا و قدر

-          دعا و نیایش

دعا از عوامل نافذ در سرنوشت و مفید در دفع حوادث و پیشامدهای بد است. «الکسیس کارل» از طبیبان فرانسوی در احوال بیمارانی که مبتلا به بیماری های مهلک بودند و دست طب از درمان آنان کوتاه بود؛ مشاهده می کرد که گاه واقعیت دیگری غیر از آنچه اانتظارش را می کشیدند اتفاق می افتاد.

دکتر شریعتی نوشته ها و تجربیات او را به فارسی تحت عنوان «فلسفه نیایش» ترجمه نموده است.

خداوند در سوره غافر آیه 62 می فرماید: «بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را». امام باقر علیه السلام نیز می فرمایند: «دعا، قضای شدیدی را که به سختی محکم شده، بر می گرداند.»

-          صدقه

 پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله می فرمایند: «صدقه بلاها را دفع می کند و آن نجات بخش ترین داروهاست. همچنین قضای بسیار محکم را دفع می کند..»

-          تقوی و توکل

خداوند در سوره طلاق آیه سوم می فرماید: «هرکس بر خداوند اعتماد کند، او برای وی بس است. خدا فرمانش را به انجام خواهد رساند. به راستی خدا برای هر چیزی اندازه ای مقرر کرده است.»

آیات و احادیث فراوانی را می توان در این باره ذکر نمود که همگی پرده از واقعیات و اسباب ماوراء مادی برمی دارند. این چند آیه و روایت از باب نمونه آورده شد تا کسانی که علاقه مند به مطالعه در این زمینه می باشند به دنبال آن رفته و از سرچشمه معارف الهی سیراب شوند.

منابع

تحلیل فلسفی - کلامی در قضا و قدر - عزیزالله سالاری