حوزه علمیه خواهران الغدیر

سیری در احکام سفر

سفر و حضر دو بخش از زندگی انسان است که برای خود احکام و مسایلی جداگانه دارند. روایات و سفارش ها به اندازه ای است که نقل اندکی از انها نیز رساله ای جداگانه می طلبد. بنابر این در اینجا به ذکر برخی از احکام برای مسافر اکتفا می کنیم.

مسافر کیست؟

در فقه اسلامی مسافر به کسی می گویند که حداقل هشت فرسخ از وطن خود دور شده باشد یا اینکه چهار فرسخ از دیار خود دور شود و چهار فرسخ برگردد. بدون اقامت ده روز، چنین شخصی مسافر نامیده شده است و احکام ویژه ای دارد.

هشت فرسخ چند کیلومتر است؟

برای اینکه بدانیم هشت فرسخ شرعی چند کیلومتر است؛ باید به رساله مجتهد خود رجوع کنیم زیرا نظرات مراجع محترم عظام در این زمینه اندکی متفاوت است. اما به طور کلی هشت فرسخ را بین 40 یا 45 کیلومتر دانسته اند.

آیات عظام امام، خامنه ای، بهجت، صافی، فاضل و نوری مقدار هشت فرسخ شرعی را تقریبا 45 کیلومتر می دانند و آیات عظام تبریزی، سیستانی و وحید تقریبا 44 کیلومتر و آیت الله مکارم تقریبا 43 کیلومتر.

تفاوت حد ترخص با مسافت شرعی در چیست؟

حَدِّ تَرَخُّص مسافتی است که مسافر باید از آنجا به بعد نمازش را شکسته بخواند و می‌تواند روزه خود را افطار کند. بر اساس احادیث، این نقطه جایی است که اذان شهر شنیده نشود یا دیوارهای آن دیده نشود. (البته این مساله جزئیاتی دارد که در نظر مراجع تقلید اندکی متفاوت است و باید به رساله مرجع تقلید خود رجوع کرد.)

اگر مسافر قصد پیمودن 8 فرسخ را دارد و بقیه شرایط سفر هم باشد از زمانی که سفر را شروع می کند و به حد ترخص می رسد نمازش شکسته است ولی برای اینکه سفر محقق شود باید 8 فرسخ (مسافت شرعی) را طی کند.

حد ترخص در هنگام خروج از وطن

در اینکه حدّ ترخص در هنگام مسافرت از وطن چه مکانی است فرق فتوایی وجود دارد و فتاوی مراجع عظام از قرار ذیل می باشد، حد ترخص جایی است که مسافر:
بعید نیست نشنیدن صدای اذان آخر شهر، برای تعیین حد ترخّص کافی باشد ولی احتیاط مستحب آن است که هم اذان آخر شهر را نشنود و هم دیوار خانه های آخر شهر را نبیند. (مقام معظم رهبری)
 صدای اذان شهر را نشنود کافی است و رسیدن به مکانی که اهل شهر او را نبینند موجب یقین در رسیدن به حدّ ترخص است. (آیت الله وحید)
صدای اذان شهر را نشنود و دیوارهای شهر را نبیند و احتیاط واجب حصول هر دو معیار  است. (حضرت امام و آیات عظام فاضل، نوری)
صدای اذان شهر را نشنود یا دیوارهای شهر را نبیند. (آیات عظام گلپایگانی، صافی، بهجت)
صدای اذان شهر را نشنود یا اهل شهر را نبینند و نشانۀ آن این است که مسافر مذکور نیز آنان را نبیند. (آیات عظام خویی، تبریزی)
صدای اذان شهر را نشنود یا اهل شهر او را نبینند. (آیات عظام اراکی، مکارم)
صدای اذان بلند آخر شهر را نشنود و نیز اهل آن محل او را نبینند و حصول یک مورد کافی نیست. (آیت الله زنجانی)
مردم شهر وی را نبینند حتّی آن‌ها که در توابع و حومۀ شهر هستند، نتوانند وی را ببینند و نشانۀ آن‌هم این است که وی نیز اهل شهر را نبیند (آیت‌الله سیستانی)

یک استفتاء:

آیا معیار حدّ ترخّص شنیدن صدای اذان از خانه‌‏های طرفی است که مسافر از آن طرف شهر خارج یا داخل آن می‏‌شود، یا این‌که معیار اذان وسط شهر است؟

آیت الله خامنه ای: معيار، شنيدن اذان آخر شهر از طرفی است که مسافر از آن خارج و يا داخل آن می‏‌شود.

احکام مسافر

مسافری که قصد دارد ده روز پشت سر هم در یک محل بماند، باید نمازهای خود را در آن محل، تمام بخواند و روزه اش را اگر در ماه رمضان است، بگیرد.

کسی که بعد از رسیدن به هشت فرسخ یا بیشتر، سی روز در محلی بماند و مردد باشد که می ماند یا می رود، باید نماز را شکسته بخواند؛ ولی پس از سی روز باید نماز را تمام بخواند و اگر ماه رمضان است، روزه اش را بگیرد.

شروط شکسته شدن نماز

پرسش: در چه صورتی نماز در مسافرت شکسته می شود؟

همه مراجع: اگر همه این شروط فراهم شود، نماز شکسته می شود:

1-سفر او (رفت و برگشت) کمتر از هشت فرسخ شرعی نباشد

2-از اول مسافرت، قصد هشت فرسخ داشته باشد

3-در بین راه از قصد خود بر نگردد

4-قصد ماندن ده روز در آنجا نداشته باشد

5-سفر او معصیت و حرام نباشد

6-شغلش مسافرت نباشد، مانند راننده ها

7-آنکه به حد ترخص برسد

8-جایی که مسافرت می کند، وطن دوم او نباشد

9- پیش از رسیدن به هشت فرسخ، از وطن خود نگذرد

شک در اقامت

مسافری که نمی اند در محل اقامت، چند روز می ماند، تکلیف نمازش چه می شود؟ آیا باید شکسته بخواند یا تمام؟

همه مراجع: باید نمازش را شکسته بخواند؛ مگر آنکه تصمیم داشته باشد ده روز یا بیشتر در آنجا بماند. اگر بدون تصمیم یا با تردید سی روز را در یک شهر (نه چند شهر) اقامت کرد، بعد از سی روز (از روز سی و یکم) باید نمازش را تمام بخواند.

سوال:

اگر قصد ماندن ده روز یا بیشتر را در جایی داشته باشیم، چنانچه از آنجا به محلی که فاصله آن تا اقامتگاه فعلی کمتر از چهار فرسخ شرعی است برویم و برگردیم (بدون اینکه از ابتدا قصد داشته باشیم)، تکلیف نماز در هر دو جا چیست؟

همه مراجع: اگر بعد از خواندن یک نماز چهار رکعتی، بخواهد به آن محل سفر کند، نمازش در هر دو جا تمام است؛ به شرطی که فاصله زمانی رفت و برگشت زیاد نشود. (برای جزئیات بیشتر به رساله مرجع تقلید خود رجوع شود.)

به عنوان مثال؛

امام خامنه ای: اگر در مدت ده روز، به اندازه یک یا دو ساعت در روز یا چند روز که مجموع آن به مقدار یک سوم روز یا یک سوم شب باشد، از محل اقامت به اطراف بروید، نماز تمام استو در غیر این صورت شکسته است. اگر به صدق اقامت ده روز ضرر نزند، مثل بیرون رفتن از آنجا به مدت چند ساعت از روز یا شب برای یک بار یا چن بار، به شرطی که مجموع ساعات خروج کمتر از شش هفت ساعت باشد، در این صورت قصد خروج به قصد اقامت لطمه نمی زند.