فلسفه روزه

روزه یکی از احکام انسان ساز انسان است که آگاهی از همه فواید و پی بردن به فلسفه کامل آن، همچون سایر احکام الهی برای انسان عادی ممکن نیست. دانش محدود بشر نمی تواند راهگشای همه اسرار نهفته باشد.

بنابراین ندانستن فلسفه احکام الهی نباید ما را از انجام آن باز دارد و موجب نافرمانی و عصیان شود زیرا این اطاعت بر علم و یقین تکیه دارد. چرا که مسلمان می داند که خدای جهان بر همه چیز دانا و از همه چیز آگاه است و نقص و نیازی ر ذات متعال او نیست که از اعمال ما سودی بخواهد یا از زیانی بهراسد. خداوند خیر محض است و برای بندگان جز خیر و سعادت نمی خواهد.

در عین حال می دانیم که در بیشتر دستورات اسلام – اگر همه فلسفه آن بر ما روشن نیست- اجمالی از سود و زیان آنچه امر و نهی شده کاملا آشکار است. در اسلام به خیر و عدالت و عفت و نیکی به دیگران و احسان به پدر و مادر و کار و کوشش و راستی و وفا و نماز و روزه و... امر شده و از شر و ستم و فحشاء و بدخواهی مردم و سستی و تنبلی و دروغ و ... نهی شده اس؛ و کدام خردمند است که در سودمندی آنچه در اوامر بر شمردیم و در زیانمندی آنچه در مناهی ذکر کردیم تردید داشته باشد، اگر چه تمام ابعاد فلسفی هر یک از این احکام را نداند؟!

بنابر این ندانستن فلسفه حکمی یا ندانستن تمام فلسفه حکمی به هیچ وجه بهانه سرپیچی از انجام آن نمی تواند باشد زیرا اطاعت ما از خدای متعال تعبد محض نیست بلکه حتی تعبد ما نیز بر اساس شناخت و آگاهی ما از علم و دانایی، مهر و خیرخواهی و کمال و بی نیازی خداوند است.

اضافه بر این نباید در بررسی سود و زیان یک فرمان اسلامی، تنها به فواید جسمی و بهداشتی و حداکثر به فواید اجتماعی آن توجه کرد زیرا اطاعت خدا با این منظور، ما را هرگز به بندگی و تسلیم در برابر خدای متعال که از اهداف برتر و متعالی اسلام است نخواهد رسانید به همین جهت روزه حتما باید با قصد قربت و نیت و برای رضای خداوند متعال انجام شود و بدون نیت باطل است.

روزه بدون قصد قربت و بدون نیت ممکن است فواید جسمی را دارا باشد ولی فاقد فواید روحی و سازندگی خواهد بود.

روزه عامل بازدارنده از گناه

روزه عامل موثری است در ایجاد و تقویت روحیه تقوی و پرهیزکاری. پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه و آله و سلم در خطابه ای فضیلت های ماه مبارک رمضان را برای مسلمانان بیان فرمود. علی علیه السلام پرسید: بهترین اعمال در این ماه چیست؟ پیامبر پاسخ دادند: «الوَرَعُ عَن مَحارِمِ اللهِ» اجتناب و پرهیز از گناهان.

این مراقبت در ماه مبارک رمضان و در حال روزه داری آسان تر است زیرا شعله های سرکش غرایظ حیوانی و هوس ها تا حد چشم گیری بواسطه گرسنگی و تشنگی خاموش شده و برای روزه دار، زمینه ای آماده برای تمرین تقوی و پرهیزکاری فراهم می شود. با مراقبت و تمرین پیاپی در یک ماه، نیروی بازدارنده از گناه در او به وجود می آید و خصلت خود داری در او ریشه می گیرد و رشد می کند.

نقش روزه در تقویت اراده

انسان با روزه داری، که امساک از خوردن و آشامیدن و خودداری از برخی چیزهای دیگر است، در واقع با خواهش های خویش می جنگد و در برابر غرایظ خود مقاومت می کند. تمرین این عمل، اراده و تصمیم را در انسان نیرومند می سازد.

پیشوایان اسلام فرموده اند: «اَفضَلُ الناسِ مَن جاهَدَ هَواهُ وَ اَقوی الناسِ مَن غَلَبَ هَواُه»؛ بهترین مردم کسی است که با هوای نفس مبارزه کند و نیرومند ترین آنان کسی است که بر آن پیروز شود.

صفای دل وپاکی

روزه و به ویژه روزه یک ماه ماه مبارک رمضان موجب می شود که حکومت شهوات و امیال شیطانی جای خود را به حکومت تقوی و پیروی از دستورات الهی بدهد و تیرگی هوس ها  و شهوات در جان آدمی به نورانیت و روشنی باطن تبدیل شود.

در سایه همین صفا و پاکی حاصل از روزه است که روزه دار، با خودآگاهی نه تنها دهان و شکم را از خوردن و آشامیدن؛ که دست و پا و چشم و گوش و زبان و همه اعضای خویش را از آنچه خدا حرام فرموده نگاه می دارد و می تواند به آن درجه از تقوی نایل آید که حتی از اندیشه و فکر گناه نیز دوری گزیند و این اوج نورانیت روزه است.

امیرالمومنین علی علیه السلام می فرماید: «صیامُ القلبِ عن الفکرِ فی الاثامِ اَفضَلُ مِن صِیامِ البَطنِ عَنِ الطَعام»؛ «روزه دل ازاندیشه گناهان، برتر از روزه شکم از خوردن و آشامیدن است.»

البته این بدان معنا نیست که ظاهر روزه و امساک از خوردن وآشامیدن را رها کنیم، بلکه لازم است به آن اکتفا ننماییم و همراه با آن بکوشیم که به نتایج معنوی روزه نیز برسیم.

روزه و صبر

«صبر» از خصائلی است که در اخلاق اسلام بسیار بر آن تاکید شده است. انسان مسلمان در زندگی فردی و اجتماعی خویش در راه هدف هایی مبارزه می کند و با مشکلاتی نیز رو به رو است. بدون خصلت صبر، پیروزی بر مشکلات و رسیدن به هدف ها آسان نیست. صبر و تحمل بر نیروی مقاومت و پایداری انسان می افزاید.

روزه به ویژه در روزهای گرم و طولانی تابستان که فشار تشنگی طاقت فرسا می شود؛ به طور چشمگیری به انسان صبر و مقاومت می بخشد و تحمل رنج و سختی را بر انسان آسان می سازد. قرآن کریم با توجه به همین اثر است که از روزه به «صبر» تعبیر کرده است: «وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاَةِ..؛ از شكيبايى و نماز يارى جوييد..» - ﴿البقرة، 45﴾

امامان معصوم ما علیهم الصلام، صبر را در این آیه به روزه تفسیر کرده اند و پیامبر گرامی اسلام نیز، ماه مبارک رمضان را ماه صبر نامیده اند: «شَهرُ الصَبرِ و اَنَّ الصَبرَ ثَوابُهُ الجَنَّه»؛ «رمضان ماه صبر است و پاداش صبر، بهشت است.»

امام صادق علیه السلام به همین ویژگی روزه اشاره کرده و فرموده است: هر گاه برای کسی حادثه ای جانکاه پیش آمد روزه بگیرد که خدا فرموده است: « وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاَةِ.. ».

نظم و انضباط

وقت شناسی و نظم و انضباط در امور، از مظاهر تمدن انسانی و از عوامل مهم توفیق و پیشرفت است. اصولا فرایض اسلامی شاهد توجه اسلام به نظم و انضباط است؛ هر یک از نمازهای پنجگانه را باید در وقت مخصوص آن به جا آورد. مراسم حج باید در وقت و مکان ویژه ای انجام شود و روزه نیز در ماه مبارک رمضان با دیدن هلال ماه شروع و با دیدن هلال ماه شوال خاتمه می یابد. و نیز هر روز از سپیده دم آغاز و تا مغرب به پایان می رسد. با توجه به اینکه ماه رمضان ماه قمری است؛ طبعا در فصول چهارگانه سال جریان دارد و گاه در روزهای بلند تابستان و گاه در روزهای کوتاه زمستان قرار می گیرد و در همه شرایط لازم است که لحظه و دقیقه را نیز در شروع سپیده دم و مغرب در نظر داشت و این خود درسی است که مسلمان دقیق و منظم شود و امور خویش را در زندگی تنظیم کند.

آنچه برشمردیم گوشه ای از برخی نتایج و آثار فریضه الهی روزه است و ماه روزه علاوه بر اینها برکات و سودمندی های دیگری نیز دارد.

ماه مبارک رمضان، ماه خدا، ماه آشنایی با قرآن، ماه عبادت، ماه دعا، ماه آمرزش، ماه توبه و بازگشت از گناهان و اصلاح خود است. از برکت های این ماه همین انقلاب روحی و تحول درونی روزه داران و همین توفیقات عملی است، که انسان آلوده را پاک می سازد و از عذاب الهی که محصول گناهان است، نجات می بخشد و روزه دار را از ظلمت ها به نور می کشاند. به نور تقوی، به نور فضیلت های اخلاقی، به نور توبه و بازگشت به سوی خدا و به نور مهر و رحمت خدای متعال.

 منبع: کتاب «روزه» - انتشارات در راه حق